Hoe straatkinderen het slachtoffer dreigen te worden van de Olympische Spelen in Rio

Nog geen twee maanden geleden zagen zij en haar vrienden in het betonblokkencomplex Penha, een arme favela in het noorden van Rio de Janeiro met 50.000 inwoners, een jongen doodgeschoten worden in een confrontatie met de politie.

“Er was chaos,” zegt Silva, een verlegen tiener, op een kalme toon. “In het weekend is er een enorm risico. Als er geschoten wordt, moeten we stoppen met voetballen om ons te verstoppen, maar ik ben er niet bang voor, want ik ben er aan gewend.”

Penha, waar Silva woont, is een van de tientallen favelas in Rio die zijn “gepacificeerd” of bezet door de speciale politie. Brazilië lanceerde deze strategie in 2008, een jaar nadat het de rechten won voor de organisatie van het WK voetbal van 2014 en een jaar voordat Rio de verkiezing won om de Olympische Spelen van 2016 te organiseren. De Secretaris van Veiligheid van Brazilië zegt dat de pacificatie niks te maken heeft met de twee sportevenementen.

Hoe dan ook blijven schietpartijen het dagelijks leven van de bewoners van het door gangs beheerste Penha ontwrichten. Mensenrechtenactivisten zeggen dat de gewapende conflicten zijn toegenomen door de komst van de enorme sportevenementen, die een bijzonder hoge tol zouden eisen op arme en dakloze kinderen.

Het politiegeweld tijdens operaties in de favelas en uitzettingen gelinkt aan de sportevenementen zijn twee van de schendingen van kinderrechten die worden benadrukt door de campagne Children Win, geleid door de Zwitserse mensenrechtenorganisatie Terre des Hommes.

Volgens een in november 2015 gepubliceerd rapport van het Wereldbeker- en Olympische Spelen-volkscomité is in Rio “de hoeveelheid doden significant gegroeid tijdens mega-evenementen.” Het rapport meldt dat de politie in totaal 1.330 mensen heeft gedood in 2007, het jaar waarin Rio de Pan-Amerikaanse Spelen organiseerde. Dat waren 300 doden meer dan het voorgaande jaar. Vergelijkbare toenames waren te zien in 2013, toen de Confederations Cup werd gespeeld in Brazilië, en in 2014, toen het WK werd gespeeld in Brazilië.

Volgens onderzoek van UNICEF zijn jongeren in toenemende mate het slachtoffer van crimineel geweld. Het aantal vermoorde kinderen en tieners in Brazilië is meer dan verdubbeld tussen 1993 en 2013, met 10.500 vermoorde adolescenten in het jaar voor het WK.

Dat getal geeft Brazilië het op een na hoogste aantal moorden in de wereld voor slachtoffers onder de negentien jaar. Velen die geweld aanschouwen lijden daarna aan psychologische trauma’s. “Het stoort ons omdat we hier spelen en dan het schieten begint. De politie komt, pakt iemand op, slaat hem…,” zegt Silva. Ze leeft met haar familie vlakbij het veldje, waar politie en drugshandelaren regelmatig met elkaar botsen.

“Dit gebeurt sinds ik klein ben en ik ben er niet bang voor, maar het is slecht. Ik denk niet dat het gaat veranderen. Helemaal niet. Niet eens een klein beetje.”

Silva, die idolaat is van de vrouwelijke voetballer Marta en voormalig Botafogo-sterspeler Clarence Seedorf, was recentelijk een van de kinderen die uitgenodigd werd om deel te nemen aan de Street Child Games, een evenement dat geïnspireerd is op de Olympische Spelen en de rechten van kinderen tijdens grote sportevenementen moet promoten. Tieners uit negen verschillende landen, waaronder Burundi, het Verenigd Koninkrijk, Mozambique en Pakistan, kwamen naar Rio voor een congres over het beschermen van kinderen tegen misbruik.

Naast de toegenomen hoeveelheid geweld en uitzettingen, zeiden de organisatoren dat kinderen in Rio ook lijden onder een afname van sociale diensten, waaronder gezondheidszorg en onderwijs, omdat het geld van de regering naar de Olympische Spelen gaat.

Rio’s gemeente, zwaar geraakt door de economische crisis, heeft leraren, doktoren en andere publieke dienders onbetaald achtergelaten. Aanvragen voor medische hulpmiddelen zijn afgewezen omdat financiering uitgesteld is voor het organiseren van de Olympische Spelen.

Schoolleraren zijn in maart in staking gegaan door de teruggeschroefde budgetten, wat betekende dat kinderen zoals Silva geen les hadden.

“We geloven dat wanneer je sportbestuursorganen verandert, zij de macht hebben om deze schendingen te voorkomen,” zegt Andrea Florence, strategisch medewerker van Children Win. “Als resultaat van dit verlies aan sociale diensten kunnen deze kinderen slachtoffer worden van uitbuiting, kinderarbeid en seksueel geweld.”

Na de Street Child Games in maart hebben organisaties met jonge mensen gewerkt aan een open brief gericht aan het Olympisch Comité (IOC), waarin zij het orgaan hebben gevraagd om kinderrechten te garanderen tijdens het organiseren van de Spelen. De boodschap, geadresseerd aan de IOC-president Thomas Bach, vroeg om een “heldere publieke mensenrechten-belofte” en zero tolerance ten opzichte van misbruik en geweld.

Ook legt het de nadruk op de Agenda 2020 van het IOC, een document uit 2014 waarin een oproep wordt gedaan op “goed gedrag, respect, vriendschap, dialoog, diversiteit, non-discriminatie, tolerantie, fair-play, solidariteit, ontwikkeling en vrede.” Children Win zegt dat een “explicite eis” in de agenda van het IOC ontbreekt, namelijk de eis dat organiserende steden de mensenrechten moeten respecteren, inclusief de rechten van kinderen.

Een woordvoerder van het IOC heeft VICE Sports verteld dat de bewering dat Agenda 2020 geen “specifieke toewijding om mensenrechten te respecteren en beschermen bevat, simpelweg niet waar is” en dat de organisatie “sterk toegewijd blijft wat betreft het beschermen van mensenrechten in alle activiteiten die met de Spelen te maken hebben.”

Activisten stellen daartegenover dat het IOC een test zou moeten doen bij elke organiserende stad, om te evalueren welke veiligheidsregels nodig zijn om kinderen te beschermen.

“We ontkennen niet dat de verantwoordelijkheid primair ligt bij de staat, maar sportorganisaties hebben ook een verantwoordelijkheid om mensenrechten te respecteren,” zegt Florence. “Het IOC en FIFA hebben waarden zoals menselijke waardigheid, ontwikkeling en respect, dus dit is tegenstrijdig ten opzichte van hun eigen kernwaarden. Dit moet onderdeel van hun kernbeleid zijn.”

Tijdens de Street Child-conferentie spraken tieners over hun ervaringen in het straatleven, met geweld als terugkerend thema. Degenen die de verhalen aanhoorden in het Copacabana Palace, moesten huilen van sommige verhalen. Anderen waren boos.

Dinara de Almeida, een zeventienjarige moeder uit Rio, praat liever niet over haar verleden op straat, maar ze is ondubbelzinnig wanneer haar gevraagd wordt of ze enthousiast is over de Olympisch Spelen in haar stad.

“Nee,” zegt ze. “Het is geweldig voor de atleten, maar verschrikkelijk voor mijn mensen, voor de armen. Er zijn geen dokters, geen ziekenhuizen, geen scholen, geen leraren, er is niks.”

Ze zegt dat de voorbereidingen op de Spelen de welvaart in de stad alleen hebben verbeterd in de South Zone en het rijkere westen, waar het atletendorp en het Olympisch Park worden geplaatst. Het leven in Jacarezinho, een favela in het noorden van Rio, is “verschrikkelijk,” zegt ze. “Er zijn schietpartijen. Het is gewelddadig.”

De Almeide won de gouden medaille op de honderd meter hordelopen tijdens de Street Child Games. Ze heeft van haar negende tot haar vijftiende op de straat geleefd. Met hulp van Sao Matinho, een filantropische jongerenorganisatie in Rio, leeft ze nu met haar moeder, oma, broertjes en zussen.

“Mijn leven was hard, maar dankzij God en mijn zoon is het me gelukt om van koers te veranderen en de straat te verlaten,” zegt ze. “Maar hier op de Street Child Games
vertegenwoordig ik de jongens en meisjes die hier nog steeds zijn, opdat zij de
kracht hebben om te vertrekken, zoals ik dat deed. We hebben de
hoop om te veranderen, om iemand te zijn, om te leven zoals iemand anders.”

Het evenement is gebaseerd op het succes van de Street World Cup, die is georganiseerd voor de WK’s van 2010 en 2014. Na het toernooi van 2014, dat twintig teams van straatkinderen naar Rio bracht, ging Team Pakistan op tour langs elf steden in eigen land om de campagne te promoten. Het resulteerde in een resolutie van de Pakistaanse regering ter bescherming van de rechten van de anderhalf miljoen kinderen die in het land wonen en werken op straat.

“Voetbal is geen enorme sport in Pakistan, maar het had alsnog invloed,” zegt John Wroe, oprichter van Street Child United, dat de Street Child World Cup en de Street Child Games heeft georganiseerd. “Het is onze taak om de landen aan de kant van deze jonge mensen te krijgen. Als ze de kinderen anders zien, dan zullen ze hen anders behandelen. En we weten dat we dat kunnen bereiken via sport. We kunnen dat zeker doen via de Olympische Spelen.”

Activisten geloven dat het contract met de speelstad van de Olympisch Spelen van 2024 lering moet trekken uit Rio 2016, door het toevoegen van een belofte om de invloed van de Spelen op kinderen terug te brengen. “De Olympische Spelen zijn geweldig, maar wie zal het echt vieren?”, zegt Florence. “Het is belangrijk dat iedereen mee kan vieren, niet slechts een deel van de samenleving.”

“Grote sportevenementen zijn complex. Ze zijn een microsamenleving op zich, maar ze zouden niet ten koste van de lokale populatie en haar kinderen moeten bestaan. Dit zou geen moeilijk onderwerp moeten zijn. Het moet een prioriteit zijn voor het IOC om een voorbeeld te zijn.”

—

Mis niets! Like VICE Sports Nederland voor je dagelijkse dosis ijzersterke sportverhalen.